İran, zengin yeraltı kaynaklarına sahip olmasıyla mineral ürünler ve madencilik sektöründe önemli bir üretici ülkedir. Bu bağlamda mineral ürünlerin imalatı (işlenmesi ve sanayileştirilmesi), İran'ın sanayi ve ihracat stratejilerinde önemli yer tutar. İşte İran’da mineral ürünlerin imalatına dair temel bilgiler:
Başlıca Mineral Kaynaklar
İran’da çıkarılan ve imalatta kullanılan başlıca mineral kaynaklar: Demir cevheri, bakır, kurşun ve çinko, altın ve gümüş, alüminyum (boksit), kromit, manganez, molibden, nikel, mermer, traverten, oniks (dekoratif taşlar), kaya tuzu ve endüstriyel tuz, kömür ve lignittir.
İmalat ve Sanayi Kolları
İran’da mineral ürünlerin çıkarılması sonrası işlenerek çeşitli sanayi dallarında kullanıldığı başlıca alanlar:
Metalurji ve Ağır Sanayi
Çelik üretimi: Demir cevheri kullanılarak İran'ın büyük çelik fabrikalarında işlenir. (Örn: Mobarakeh Steel Company)
Bakır işleme: İran, dünyanın en büyük bakır madenlerinden biri olan Sarcheshmeh madenine sahiptir.
Çinko-kurşun alaşımları üretimi
İnşaat Malzemeleri
Çimento üretimi: İran dünyanın önde gelen çimento üreticilerindendir.
Kireç, alçı ve alçıpan üretimi
Doğal taş işleme: Mermer ve traverten taşlarının kesilip parlatılmasıyla hem iç pazara hem de ihracata yönelik ürünler yapılır.
Kimyasal ve Endüstriyel Ürünler
Sanayi tuzu, soda külü ve diğer mineral bazlı kimyasallar
Seramik, cam ve porselen üretiminde kullanılan feldspat, kaolen gibi mineraller
Kerman: Bakır (Sarcheshmeh), Yazd: Demir, kurşun, çinko, İsfahan: Çelik ve metalurji, Doğu Azerbaycan ve Zencan: Kurşun ve çinko, Lorestan ve Fars: Mermer ve taş işleme, Mazenderan: Kaya tuzu üretimi, başlıca üretim merkezleridir.
İran, işlenmiş mermer, çimento, çelik, çinko ve bakır ürünleri ihraç eder. Başlıca ihracat pazarları, Çin, Hindistan, Türkiye, Irak ve Körfez ülkeleridir.
Çimento
İran, çimento üretiminde dünya sıralamasında üst sıralarda yer almakta olup, 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 69,8 milyon ton çimento üretimiyle küresel üretimin önemli bir kısmını karşılamaktadır.
Çimento üretimi (2024) 69,8 milyon ton, klinker üretimi (2024): 71 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
İran'da çimento üretimi, ülke genelindeki 70'ten fazla fabrikada gerçekleştirilmektedir. Ancak, enerji kesintileri ve altyapı sorunları nedeniyle üretim kapasitesinin tamamı kullanılamamaktadır.
2024 yılında çimento ihracatı 6,03 milyon ton, klinker ihracatı 6,62 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
İran, dünya çapında klinker ihracatında dördüncü sırada yer almaktadır. Ancak, Kuveyt, Hindistan, Bangladeş ve Umman gibi önemli pazarların talebindeki düşüş, ihracat hacmini olumsuz etkilemiştir.
Elektrik ve gaz kesintileri, üretimi olumsuz etkilemektedir. Birçok fabrikanın ekipmanları eski olup, yenileme ihtiyacı bulunmaktadır. Irak gibi pazarlarda yerel üretimin artması, İran'ın ihracatını etkilemektedir.
İran çimento endüstrisinin, 2024-2028 döneminde yıllık ortalama %3,3 büyüme ile 2028 yılına kadar 1,76 milyar dolarlık bir piyasa büyüklüğüne ulaşması beklenmektedir.
İran çimento sektörü, büyük üretim kapasitesi ve stratejik konumuyla bölgesel pazarlarda önemli bir oyuncu olmaya devam etmektedir. Ancak, enerji altyapısındaki sorunlar ve ihracat pazarlarındaki rekabet, sektörün sürdürülebilir büyümesini tehdit etmektedir. Bu nedenle, teknolojik yatırımlar ve enerji verimliliği projeleri, sektörün geleceği için kritik öneme sahiptir.
.
Cam ve Cam eşya
İran'da 3500 yıldan beri cam imalatı yapılmaktadır. İlk modern cam fabrikası, 1938’de 520 çalışan ile Tahran’da kurulmuştur. Gerekli hammaddelerin çoğu İran’da bulunduğu için cam endüstrisi gelişmiştir ve bugün düz cam çeşitleri dışında farklı cam eşyalar üretilmektedir (Encyclopedia Iranica).
İran'ın cam ve cam eşya sektörü, son yıllarda hem üretim hem de dış ticaret açısından önemli gelişmeler göstermiştir. 2022 yılı itibarıyla, İran'ın cam ve cam eşya ihracatı yaklaşık 267,6 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu ihracatın başlıca alıcıları arasında Irak, Türkiye, Afganistan, Azerbaycan ve Türkmenistan bulunmaktadır.
Toplam cam ve cam eşya ihracatı (2022): 267,6 milyon dolar, düz cam (float glass) ihracatı (2022): 108 milyon dolardır.
Başlıca alıcılar: Türkiye (32,2 milyon ABD doları), İspanya (24,5 milyon dolar), Gürcistan (9,06 milyon ABD doları), Kuveyt (5,5 milyon dolar), Azerbaycan (5,36 milyon dolar). Cam ve cam eşya ithalatı (2022): 87,2 milyon dolar olup başlıca tedarikçi: Çin (60 milyon dolar) dir.
İran'ın cam ve cam eşya ihracatında öne çıkan ülkeler: Irak, Türkiye, Afganistan, Azerbaycan, Türkmenistan
İthalatta ise başlıca tedarikçiler: Çin, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri, Almanya, İtalya'dır.
İran, cam ve cam eşya üretiminde önemli bir üretici ve ihracatçı konumundadır. Ancak, cam elyaf gibi bazı özel ürünlerde ithalata bağımlılık devam etmektedir. Enerji altyapısındaki sorunlar ve bazı ürünlerdeki dışa bağımlılık, sektörün sürdürülebilir büyümesi için çözülmesi gereken önemli konular arasında yer almaktadır.
Fayans, Seramik ve Vitrifiye
İran mimarisinin önemli bir parçası olan fayansın üretimi M.Ö. 1250 yılına kadar uzamaktadır. Ülkenin ilk modern seramik fabrikası, 1960’da kurulmuştur (Encyclopedia Iranica). 2024 itibarıyla İran, yıllık yaklaşık 444 milyon metrekare seramik karo üretimiyle dünyada beşinci sıradadır. Ülkede 150'den fazla seramik ve fayans fabrikası faaliyet göstermektedir. Yazd Eyaleti, ülke üretiminin yaklaşık %50'sini gerçekleştirmekte olup, İran'ın seramik üretiminde başı çekmektedir. İran, ürettiği seramik ve fayansların yaklaşık %40'ını ihraç etmektedir. İhracatın büyük kısmı Irak, Pakistan, Rusya ve Kafkasya ülkelerine yapılmaktadır. Seramik ve fayans ihracatı, İran için önemli bir döviz kaynağıdır ve petrol dışı ihracat kalemleri arasında öne çıkmaktadır.
İran seramik karo pazarı, 2024 yılında yaklaşık 1.44 milyar USD değerindedir ve 2025 yılına kadar 1.51 milyar USD'ye ulaşması beklenmektedir. Dijital baskı teknolojileri, çevre dostu üretim yöntemleri ve estetik tasarımlar, sektörün büyümesini destekleyen başlıca faktörlerdir. Zengin hammadde kaynakları (kil, feldspat, silis vb.), düşük enerji maliyetleri, stratejik coğrafi konum ve komşu ülkelere yakınlık ülkenin başlıca avantajlarıdır.
Başlıca üreticiler RAK Ceramics, Sina Tile and Ceramic Co., Marjan Tile Co., Ceramara Co., Setareh Meybod Ceramic Tile Co. şirketleridir.
İran, seramik ve fayans sektöründe güçlü üretim kapasitesi, zengin hammadde kaynakları ve stratejik ihracat pazarlarıyla öne çıkmaktadır. Ancak, uluslararası yaptırımlar, finansal kısıtlamalar ve teknolojik adaptasyon gibi zorluklar, sektörün sürdürülebilir büyümesini etkileyebilecek faktörler arasında yer almaktadır.
İran’ın ilk vitrifiye üreticisi olan Pars Seram, 1969 yılında Veramin şehrinde üretime başlamıştır. Bu fabrikanın kuruluşundan önce tüm vitrifiye gereçleri ithal edilmekteydi. Gelişen inşaat sektöründeki ihtiyacı karşılamak için 1970'lerde iki fabrika daha (Mina ve Armitaj şirketleri) kurulmuştur. Yıllık vitrifiye üretimi 100 bin ton, porselen kaplar üretimi 45 bin tondur. (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2017), (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2018).
Ülkede porselen kaplar en çok Rezevi Horasan, İsfahan, Kum, Kazvin, Gilan ve Merkezi ostanlarında üretilmektedir. 1950 yılına kadar, tüm porselen ürünler geleneksel yöntemlerle yapılmış, ilk porselen fabrikası 1950’lerde Tahran'da kurulmuştur (Encyclopedia Iranica).
İran, 2021 yılı itibarıyla yaklaşık 182 milyon metrekare seramik karo ihraç etmiş ve bu alanda dünyada ilk beş ülke arasında yer almıştır. 2024 yılına gelindiğinde, ihracatın değeri yaklaşık 400 milyon ABD doları olarak tahmin edilmektedir. İhracatta öne çıkan pazarlar Pakistan, Özbekistan ve Kazakistan olup, bu üç ülke toplam ihracatın yaklaşık %96’sını oluşturmaktadır (Cerampakhsh.com, Tehran Times, 2023).
İran’ın 2024 yılı itibarıyla seramik karo ithalatı sınırlı düzeyde kalmıştır ve toplam ithalat değeri yaklaşık 10 milyon ABD dolarıdır. Başlıca ithalat kaynakları ise Türkiye ve İtalya gibi ülkelerdir. (Iran Tile Producers Association, 2024)
Dekoratif Taşlar
İran, zengin doğal taş rezervleri ve üretim kapasitesiyle dünya taş endüstrisinde önemli bir konuma sahiptir.
İran, yaklaşık 4 milyar ton dekoratif taş rezervine sahiptir. Bu rezerv, ülkenin toplam 47 milyar tonluk maden rezervinin bir parçasıdır. (kmc-stone.com). Ülkede yaklaşık 1.900 dekoratif taş madeni bulunmaktadır. İran, yılda 13,5 milyon ton taş üretimi gerçekleştirmektedir. Ülkede 6.000'den fazla taş işleme tesisi bulunmaktadır ve yıllık işlenmiş taş üretimi yaklaşık 120 milyon metrekaredir.
İran'da dekoratif taş üretimi özellikle aşağıdaki ostanlarda yoğunlaşmıştır: İsfahan, Yazd, Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Luristan, Fars, Kerman. Bu bölgeler, granit, mermer ve traverten gibi taş türlerinin çıkarıldığı ve işlendiği başlıca merkezlerdir. Yılda yaklaşık 7 milyon ton taş ihraç etmektedir. İran'ın mermer ve traverten taşları, başta Çin, Hindistan ve İtalya olmak üzere birçok ülkeye ihraç edilmektedir.
İran'ın dekoratif taş sektörü, zengin rezervleri, çeşitliliği ve kaliteli üretimiyle küresel pazarda rekabetçi bir konuma sahiptir.
Zift
İran’ın zift üretim kapasitesi 4,5 milyon ton ve yıllık üretim miktarı 3,5 milyon tondur. Bu miktarın 2,8 milyon tonu ülke içinde kullanılmaktadır. İran’ın zift üretimi 7 rafineride gerçekleşmektedir: İsfahan, Arak, Şiraz, Tebriz, Bender Abbas, Abadan ve Tahran (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2017).
Yıllık zift (GTİP kodu 2713) ihracatı 3,7 milyon ton (696 milyon dolar) ve en çok Hindistan (%19), BAE (%17), Pakistan (%10) ve Katar’a (%8) yapılmaktadır (İran Gümrük İdaresi, 2017).
