İran'da 2023 yılı itibarıyla toplam elektrikli ev eşyası üretimi 19,5 milyon adede ulaşmıştır (Otagh Iran Online, 2024). Bu üretim içerisinde en çok üretilen ürünler sırasıyla buzdolabı ve dondurucu (yaklaşık 1 milyon adet), çamaşır makinesi (890 bin adet), televizyon (1,26 milyon adet) ve evaporatif soğutuculardır (503 bin adet) (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2023).
Elektrikli ev eşyalarının üretimi büyük oranda iç tüketime yöneliktir (Tehran Times, 2024). İran’da yerli üretimin desteklenmesine rağmen, sektör uluslararası markalarla rekabet etmekte zorlanmaktadır; bunun başlıca nedenleri arasında düşük kalite, güncel olmayan teknoloji ve standartlara uyumsuzluk yer almaktadır (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2023).
Sektörün karşı karşıya olduğu önemli sorunlardan biri ise kaçakçılıktır; tahminlere göre 2024 itibarıyla İran'daki ev eşyası pazarının yaklaşık %35’i kaçak ürünlerden oluşmaktadır. Bu durum yerli üretimi olumsuz yönde etkilemekte ve devlet politikalarının etkinliğini azaltmaktadır (Iran Focus, 2024).
2023 yılında İran’ın elektrikli ev eşyası ihracatı %24 artmıştır (Tehran Times, 2024). En dikkat çeken kalemlerden biri olan buzdolabı ve dondurucu ihracatı, önceki yıla göre %82 oranında artış göstermiştir (Tehran Times, 2024). İhracatta öne çıkan ürünler genellikle ısıtma ve soğutma cihazları olmuştur (Tehran Times, 2024).
Televizyon
İran'da televizyon üretim sektörü son yıllarda önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Ülkede faaliyet gösteren televizyon üretim tesisi sayısı 25'in üzerine çıkmış olup, yıllık toplam üretim kapasitesi 6.5 milyon adete ulaşmıştır (İran İslam Cumhuriyeti Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2023). Ancak ekonomik kısıtlamalar ve pazar koşulları nedeniyle fiili üretim 2.2-2.5 milyon adet aralığında gerçekleşmektedir. Üretimin bölgesel dağılımında Tahran %55'lik payla lider konumda olup, onu %25 ile Kerman, %12 ile Elburz ve %8 ile İsfahan izlemektedir (İran Elektronik Sanayicileri Birliği, 2023).
Teknolojik gelişmeler paralelinde İran'da üretilen televizyonların %65'i artık akıllı TV özelliği taşımaktadır. Pazarın teknoloji bazında dağılımı incelendiğinde LED TV'ler %70'lik payla öne çıkarken, QLED TV'ler %20, OLED TV'ler ise %10'luk pazar payına sahiptir (TPO, 2024). Özellikle OLED TV üretiminde ithal komponentlere olan bağımlılık, yerli üreticiler için önemli bir zorluk teşkil etmektedir.
2023 yılı televizyon ithalatı 550 milyon ABD doları olarak kaydedilmiştir. İthalatta Güney Kore %45'lik payla başı çekerken, Çin %35, BAE %12 ve Türkiye %5'lik paya sahiptir (İran Gümrük İdaresi, 2023). Son yıllarda Türkiye menşeli televizyon ithalatında gözlemlenen artış dikkat çekicidir.
İhracat tarafında ise 2023'te 15 milyon dolar seviyesine ulaşılmıştır. İhraç edilen televizyonların %40'ı Irak'a, %30'u Afganistan'a, %15'i Türkmenistan'a ve %10'u Azerbaycan'a gönderilmektedir (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2024). Özellikle komşu ülkelerdeki pazar payının artırılmasına yönelik çabalar devam etmektedir.
Sektördeki en önemli gelişmelerden biri, yerli ekran paneli üretimi için 2025 hedeflerinin belirlenmiş olmasıdır. Ayrıca akıllı TV'ler için yerli işletim sistemi geliştirme çalışmaları da hız kazanmıştır (İran Dijital Teknolojiler Bakanlığı, 2024). Online satış kanallarının pazar payının %35'e ulaşması ve 55 inç üzeri TV'lerin popülaritesinin artması, tüketici eğilimlerindeki değişimi yansıtmaktadır.
Buzdolabı ve dondurucu
İran'da beyaz eşya sektörünün önemli bir bileşeni olan buzdolabı ve dondurucu pazarı, artan iç talebe rağmen yerli üretimle tam olarak karşılanamamaktadır. 2023 yılı verilerine göre ülkenin yıllık buzdolabı ve dondurucu ihtiyacı 3 milyon adet civarındayken, yerli üretim 1.4 milyon adet seviyesinde gerçekleşmiştir (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2023). Üretimin bölgesel dağılımı incelendiğinde Tahran %35'lik payla öne çıkarken, onu sırasıyla Rezevi Horasan (%25), Kerman (%15), İsfahan (%12), Kazvin (%8) ve Merkezi (%5) illeri takip etmektedir (İran Beyaz Eşya Üreticileri Birliği, 2023).
Sektörde Emersun, Aysan Hazer, Azer Silvan gibi yerli markalar faaliyet göstermekte olup, bu firmaların toplam yıllık üretim kapasitesi 1.5 milyon adetin üzerindedir (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2024). Son yıllarda inverter teknolojili ürünlerin pazar payı %35'e ulaşırken, no-frost modeller tüketicilerin %65'inin tercihi haline gelmiştir (İran Tüketici Elektroniği Pazar Araştırması, 2023).
İthalat tarafında 2023 yılında 185 milyon ABD doları değerinde buzdolabı ve dondurucu ithal edilmiştir. Çin %40'lık payla başlıca tedarikçi konumunda olup, onu Güney Kore (%25) ve Türkiye (%20) izlemektedir (İran Gümrük İdaresi, 2023). Türkiye menşeli ürünler özellikle orta segmentte yoğunlaşmış olup, son üç yılda Türk üreticilerin pazar payı %15'ten %20'ye yükselmiştir.
İhracat performansına bakıldığında, 2023 yılında 15 milyon ABD doları değerinde buzdolabı ve dondurucu ihraç edilmiştir. İhracatın büyük bölümü (%75) Afganistan'a yapılırken, Irak (%12) ve Türkmenistan (%6) diğer önemli alıcılar arasında yer almaktadır (İran İhracatı Geliştirme Merkezi, 2024). Özellikle komşu ülkelerdeki pazar payının artırılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
Sektörün karşı karşıya olduğu temel zorluklar arasında döviz kuru dalgalanmaları, elektrik kesintileri ve ithal komponentlere bağımlılık öne çıkmaktadır. Buna karşın, yerli kompresör üretimi projeleri ve enerji verimli modellere yönelik Ar-Ge çalışmaları sektörün geleceği açısından umut vaat etmektedir (İran Sanayi Araştırma Enstitüsü, 2024). 500 litrenin üzerindeki büyük hacimli modellere olan talebin artması da üreticilerin ürün portföylerini yenilemelerine yol açmıştır
Çamaşır Makinesi
İran'ın çamaşır makinesi sektörü, son yıllarda önemli bir büyüme kaydederek yıllık 1.2 milyon adet üretim kapasitesine ulaşmıştır (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2023). Üretimin bölgesel dağılımına bakıldığında İsfahan %40'lık payla öne çıkarken, Kazvin %30 ve Elburz %20'lik paylarla sektörün diğer önemli üretim merkezleri olarak dikkat çekmektedir. Ülkenin önde gelen yerli üreticileri arasında Pakshuma (yıllık 300.000 adet), Snowa (250.000 adet) ve Pars (200.000 adet) gibi markalar bulunmaktadır (İran Beyaz Eşya Üreticileri Birliği, 2023).
Çamaşır makinesi ithalatı 2023 yılında 210 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiş olup, bu ithalatın %70'i Çin menşeli ürünlerden oluşmaktadır (İran Gümrük İdaresi, 2023). Türkiye %15'lik payla ikinci sırada yer alırken, Güney Kore (%8) ve BAE (%4) diğer önemli tedarikçiler arasında sayılmaktadır. İhracat tarafında ise 4.5 milyon ABD doları değerinde çamaşır makinesi ihraç edilmiş olup, bu ihracatın yarısı Afganistan'a yapılmıştır (İran İhracatı Geliştirme Merkezi, 2024).
Sektördeki teknolojik gelişmelere bakıldığında, otomatik çamaşır makinelerinin pazar payının %80'e ulaştığı görülmektedir. Enerji verimliliği konusunda ise A++ sınıfı makinelerin payı %25 seviyesindedir (İran Tüketici Elektroniği Pazar Araştırması, 2023). Ancak sektör, elektronik kart ithalatındaki kısıtlamalar ve enerji kesintileri gibi zorluklarla karşı karşıyadır. Buna karşın, komşu ülkelerde artan talep ve akıllı çamaşır makinelerine olan ilginin yükselmesi sektör için önemli fırsatlar sunmaktadır. Türkiye ile olan ticari ilişkiler özelinde, Türk markalarının orta segmentte güçlü bir konuma sahip olduğu ve 2023 yılında 31.5 milyon ABD doları değerinde çamaşır makinesi ihracatı gerçekleştirdiği görülmektedir (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2024).
Evaporatif soğutucu
İran’da evaporatif soğutma teknolojisi, özellikle kuru ve yarı kurak iklim koşullarına uygun, düşük maliyetli ve enerji verimliliği yüksek bir soğutma yöntemi olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. 2023 verilerine göre, ülkede 234 fabrika tarafından yaklaşık 520 bin adet evaporatif soğutucu üretilmektedir. Üretimde en yüksek payı Çarmahal ve Bahtiyari, Kazvin, Merkezi, Elburz, Tahran ve İsfahan ostanları almaktadır (İran Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanlığı, 2016; tehrantimes.com, 2024).
Önde gelen üreticiler arasında Sepehr Elektrik, Berfab, Aysan Hazer, Absal, Donar Hazer, İran Puya (General Steel) ve Kaynar Hazer bulunmaktadır. Bu firmalar, hem yerel pazara hem de bölge ülkelerine önemli miktarda ürün tedarik etmektedir (İran Ticaret Geliştirme Kurumu, 2017; wildcatsandblacksheep.com, 2023).
İran’ın evaporatif soğutucu ithalatı ise çok sınırlıdır; yerli üretimin artması ve maliyet avantajları ithalatı büyük oranda azaltmıştır (volza.com, 2024). 2023 yılı verilerine göre evaporatif soğutucu ihracatı yaklaşık 132,2 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiş olup, ihracatın %95’i Irak, %3’ü Afganistan ve %1’i Türkiye gibi bölge ülkelerine yapılmaktadır (indexbox.io, 2024).
Hükümetin yerli üretimi destekleme politikaları ve teknolojik gelişmelerle birlikte, İran evaporatif soğutucu sektörü hem üretim kapasitesi hem de ihracat hacmi bakımından büyümesini sürdürmektedir. Ayrıca, enerji verimliliği ve çevre dostu olması sebebiyle bu sistemlere olan talep iç pazarda ve bölge ülkelerinde giderek artmaktadır (menafn.com, 2023; tehrantimes.com, 2024).
Özetle, İran evaporatif soğutucu sektörü, yerel üretimin güçlü olduğu, ithalatın azaldığı ve ihracatın özellikle komşu ülkelerle yoğunlaştığı önemli bir alan olarak dikkat çekmektedir (tehrantimes.com, 2024).
Gaz Ocağı
İran'da gaz ocağı üretim tesisleri başlıca Tahran (%32), Kerec (%25), İsfahan (%18), Tebriz (%12), Yezd (%6), Meşhed (%4) ve Demavend (%3) şehirlerinde yoğunlaşmış durumdadır (İran Sanayi Bakanlığı, 2024). Sektörde faaliyet gösteren öncü üreticiler arasında yıllık 450.000 adet kapasitesiyle pazar lideri konumundaki Tekno Gaz, endüstriyel modellerde uzmanlaşan Sincer Gaz, orta segmentte %22 pazar payına sahip Alish Gaz ve premium segmentte faaliyet gösteren Stil Elburz öne çıkmaktadır (Iran Gas Appliances Manufacturers Association, 2024).
2024 yılının ilk yarısında İran'ın gaz ocağı ithalatı 8.2 milyon USD olarak kaydedilirken, bu rakam bir önceki yıla göre %30'luk bir düşüşe işaret etmektedir (İran Gümrük İdaresi, 2024). İthalatta İtalya (%48) başlıca tedarikçi konumunda olup DeLonghi ve Smeg gibi markalar öne çıkarken, Türkiye (%30) Arçelik ve Beko ile önemli bir paya sahiptir (MENA Household Appliances Market Analysis, 2024).
Teknolojik eğilimler açısından akıllı gaz ocaklarının pazar payı %15'e ulaşırken, dijital kontrollü modellerde satışlar %40 artış göstermiştir (İran Sanayi Bakanlığı, 2024). Ayrıca, yeni zorunlu gaz emniyet sistemleri ve premium segmentte indüksiyon kombine modellere yönelik talep patlaması dikkat çekmektedir (Iran Gas Appliances Manufacturers Association, 2024).
Pazar fırsatları arasında Rusya'ya yönelik yaptırımlar nedeniyle artan talep, enerji verimli modellere yönelik devlet teşvikleri ve akıllı ev entegrasyonuna olan ilginin artması öne çıkmaktadır (MENA Household Appliances Market Analysis, 2024). Türkiye-İran ticaretine bakıldığında, Türkiye 2024'ün ilk yarısında İran'a 2.46 milyon USD değerinde gaz ocağı ihraç etmiş, özellikle Arçelik'in pirolitik modelleri ve Beko'nun ekonomik serileri rağbet görmüştür (İran Gümrük İdaresi, 2024). İran'ın Türkiye'ye yaptığı ihracat ise 1.96 milyon USD olarak gerçekleşmiştir (İran Sanayi Bakanlığı, 2024).
