İran’ın toplam yüzölçümünün yaklaşık %29’u tarımsal amaçla kullanılmakta olup, bu alanların yalnızca %12’si ekilebilir niteliktedir. Tarım için uygun arazilerin büyük bir kısmı ülkenin kuzeyindeki Hazar Denizi çevresinde ve batıdaki dağlık bölgelerde yer almakta, ancak bu verimli alanlar ülke yüzölçümünün sadece küçük bir kısmını oluşturmaktadır. İran’ın ortalama yıllık yağışı yaklaşık 228 mm olup, bu miktar dünya ortalamasının üçte birinden azdır (The Global Economy, 2024). Bu düşük yağış miktarı ve yağışların bölgesel dengesizliği nedeniyle, ülkenin büyük bir bölümünde sulama sistemleri olmadan tarımsal faaliyet yürütmek güçleşmektedir. Sulama ihtiyacı ağırlıklı olarak yeraltı su kaynaklarından karşılanmakta, bu durum ise yeraltı sularının aşırı tüketilmesine ve bazı bölgelerde toprak çökmesine yol açmaktadır (The Guardian, 2024). Tarım sektörü, bu olumsuz koşullara rağmen buğday, arpa, pirinç ve mısır gibi temel ürünlerde iç tüketimi karşılayacak düzeyde üretim yapmaktadır. Örneğin 2023 yılında buğday üretimi yaklaşık 14 milyon ton olarak gerçekleşmiştir (USDA, 2023). Hayvancılık faaliyetleri ise özellikle batı ve kuzeydeki dağlık alanlarda mera hayvancılığı şeklinde yürütülmektedir. Et ve süt ürünleri üretimi, yerel talebin büyük kısmını karşılamaktadır. Bununla birlikte, İran tarımının gelişimini engelleyen başlıca faktörler arasında eskiyen sulama altyapısı, verimsiz su kullanımı, yetersiz gübreleme, toprak erozyonu ve teknolojik gerilikler yer almaktadır (Rasanah IIIS, 2023). Sektörün sürdürülebilirliği için modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması, çiftçilere yönelik eğitim programlarının artırılması ve tarımsal üretime yatırım yapılması önerilmektedir.
İran hükümeti, tarımda kendi kendine yeterliliği stratejik bir hedef olarak benimsemiş ve bu doğrultuda çeşitli politikalar uygulamaktadır. Bu politikalar arasında çiftçilere yönelik sübvansiyonlar, garantili alım fiyatları ve modern tarım tekniklerinin teşviki yer almaktadır (Rasanah IIIS, 2023). Özellikle buğday üretiminde, 2023/24 tarım yılında üretimin 14 milyon ton olarak gerçekleştiği bildirilmiştir (USDA FAS, 2023). Bu üretim miktarı, ülkenin yıllık buğday ihtiyacını karşılamaya yaklaşmakta ve İran'ı buğdayda kendi kendine yeterli hale getirme hedefini desteklemektedir (World-Grain.com, 2023).
Pirinç üretiminde, İran'ın yıllık tüketimi yaklaşık 3,6 milyon ton olup, yerli üretim 2 ila 2,6 milyon ton arasında değişmektedir. Bu durum, pirinçte kendi kendine yeterlilik oranının %60 ila %70 arasında olduğunu göstermektedir (Otaghiranonline.ir, 2024). Kalan ihtiyaç, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerden yapılan ithalatla karşılanmaktadır.
Arpa üretiminde ise 2023/24 tarım yılında yaklaşık 3 milyon ton üretim gerçekleştirilmiştir. Ancak, arpa tüketimi ve ithalat verileri sınırlı olduğundan, kesin bir yeterlilik oranı belirlemek zordur (USDA IPAD, 2023).
Tavuk eti üretiminde ise İran, yıllık yaklaşık 2,7 milyon ton üretimle Orta Doğu'nun en büyük üreticilerinden biridir. Bu yüksek üretim kapasitesi, tavuk etinde kendi kendine yeterlilik oranının %100'e yakın olduğunu göstermektedir (Presstv.ir, 2025).
Yağlı tohumlar konusunda ise İran'da yerli üretim, ülkenin toplam ihtiyacının yaklaşık %10'unu karşılamaktadır. Geri kalan ihtiyaç, Brezilya, Rusya ve Endonezya gibi ülkelerden yapılan ithalatla karşılanmaktadır. Bu durum, yağlı tohumlarda ithalata olan bağımlılığın yüksek olduğunu göstermektedir (Financial Tribune, 2024).
Sonuç olarak, İran bazı temel gıda ürünlerinde kendi kendine yeterlilik hedeflerine yaklaşmış olsa da, özellikle yağlı tohumlar gibi stratejik ürünlerde ithalata olan bağımlılığını azaltmak için daha fazla çaba sarf etmesi gerekmektedir (Rasanah IIIS, 2023).
İran'ın tarımsal verimliliği gelişmiş ülkelerin gerisindedir. Örneğin, 2023/24 döneminde buğday verimi hektar başına 2.26 ton olarak kaydedilmiştir (USDA IPAD, 2023). Bu oran, Türkiye'nin aynı dönemdeki buğday verimi olan hektar başına 2.7 tonun ve İrlanda'nın 9.5 tonluk veriminin oldukça altındadır (FAO, 2023). Düşük verimlilik, su kıtlığı, eski tarım teknolojileri ve yetersiz altyapı gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır (Rasanah IIIS, 2023).
Sonuç olarak, İran'ın tarım politikaları, stratejik ürünlerde kendi kendine yeterliliği hedeflemekte ve bu doğrultuda çeşitli destek mekanizmaları uygulanmaktadır (Rasanah IIIS, 2023). Ancak, verimlilik artışı için modern tarım tekniklerinin benimsenmesi, su yönetiminin iyileştirilmesi ve altyapı yatırımlarının artırılması gerekmektedir. İran, tarım ve hayvancılık sektörlerinde kendi kendine yeterliliği artırma hedefi doğrultusunda çeşitli stratejiler uygulamaktadır. Ancak, bazı temel ürünlerde ithalata olan bağımlılık devam etmektedir (Presstv.ir, 2025).
Yıllık 84,8 milyon ton tarla bitkileri, 19,2 milyon ton bahçe bitkileri, 1 milyon tondan fazla su ürünleri üretilmektedir. Ayrıca, yıllık 824 bin ton kırmızı et, 9,6 milyon ton süt, 2 milyon ton tavuk eti, 940 bin ton yumurta ve 81,4 bin ton bal üretilmektedir.
2023 yılı itibarıyla İran’ın toplam tahıl üretimi 23 milyon tonun üzerine çıkmıştır. Bu üretim içinde buğday 14 milyon ton, arpa 3 milyon ton, pirinç 3,5 milyon ton ve mısır yaklaşık 1,4 milyon ton ile öne çıkmaktadır (Mehr News Agency, 2023; USDA IPAD, 2023; Tehran Times, 2023). Yağlı tohum üretiminde ise kolza (kanola) 325 bin ton, soya fasulyesi 170 bin ton ve ayçiçeği 45 bin ton olarak gerçekleşmiştir (USDA IPAD, 2023). Bu veriler, İran'ın bitkisel üretimde özellikle tahıl ve yağlı tohumlar alanında önemli miktarlara ulaştığını göstermektedir.
Hayvansal üretim tarafında ise İran 2023 yılında yaklaşık 12 milyon ton süt üretimi ile dünya sıralamasında 23. sırada yer almıştır (İran Tarım Bakanlığı - en.maj.ir, 2023). Kırmızı et üretimi ise 400 bin ton civarındadır ve bu miktar, ülkenin iç talebine kıyasla düşük kalmaktadır (Tehran Times, 2023). Tavuk eti üretimi yaklaşık 2,5 milyon ton seviyesindedir ve bu üretim, ülkenin tavuk etinde büyük oranda kendi kendine yeterli olduğunu göstermektedir (ReportLinker, 2023). Yumurta üretimi ise 1,3 milyon tona ulaşmıştır (TV BRICS, 2023). Bununla birlikte, İran 2023 yılında toplam 136 bin ton bal üretmiştir (Tehran Times, 2023).
Bu veriler, İran’ın tarım ve hayvancılık sektörlerinde üretim çeşitliliğini koruduğunu ve bazı alanlarda (özellikle süt ve tavuk eti gibi) güçlü bir kapasiteye sahip olduğunu göstermektedir. Ancak kırmızı et gibi ürünlerde üretim sınırlı kalmakta ve dışa bağımlılığı azaltmak için yapısal reformlara ihtiyaç duyulmaktadır.
