İran'da perakende sektörü, geleneksel ve modern perakendecilik olmak üzere iki ana yapıdan oluşmaktadır. Geleneksel perakendecilik, bakkallar, mahalle dükkanları ve çarşılar gibi küçük ölçekli işletmeleri kapsamakta ve perakende satışların büyük bir kısmını gerçekleştirmektedir. Modern perakendecilik ise süpermarketler, hipermarketler ve zincir mağazalar gibi daha büyük ölçekli ve organize işletmeleri içermektedir.
Son yıllarda, modern perakendecilik İran'da büyüme göstermektedir. Örneğin, bazı uluslararsı marketler ve yerel zincirler olan Refah ve Shahrvand, ülke genelinde mağaza sayılarını artırmaktadır. Ancak, modern perakendeciliğin toplam perakende satışlar içindeki payı hâlâ sınırlıdır.
E-ticaret de İran'da hızla gelişen bir alandır. Özellikle COVID-19 pandemisi sırasında çevrimiçi alışverişe olan talep artmış, bu da dijital perakendeciliğin büyümesini hızlandırmıştır. Bununla birlikte, lojistik altyapı, ödeme sistemleri ve tüketici güveni gibi alanlarda bazı zorluklar devam etmektedir.
Sonuç olarak, İran'ın perakende sektörü, geleneksel yapısını korumakla birlikte, modern perakendecilik ve e-ticaret alanlarında büyüme potansiyeline sahiptir.
İran'da yapılan piyasa araştırmaları, tüketicilerin uluslararası markaları kalite açısından daha üstün bulduğunu göstermektedir. Ancak, günlük tüketim malları (FMCG) ve ambalajlı gıda pazarında yerli markalar hâkim konumdadır. Özellikle süt ürünleri, içecekler ve atıştırmalıklar gibi kategorilerde, İran menşeli markalar tüketici tercihlerinde öne çıkmaktadır.
2021 yılı itibarıyla İran'daki FMCG pazarının büyüklüğü yaklaşık 23 milyar dolar olarak tahmin edilmiştir. Bu pazarın büyük bir kısmını yerli üreticiler oluşturmaktadır. Örneğin, süt ürünleri ve dondurma gibi kategoriler, hem çevrimiçi hem de fiziksel mağaza alışveriş sepetlerinde en çok tercih edilen ürünler arasında yer almaktadır.
İran'da ithal günlük tüketim mallarının toplam pazar içindeki payı sınırlıdır. Yüksek ithalat vergileri ve yerli üretimin teşvik edilmesi, bu sınırlı payın başlıca nedenlerindendir. Özellikle işlenmiş ve ambalajlı gıda ürünlerinde ithalat oranı düşüktür.
Sonuç olarak, İran'da tüketiciler uluslararası markaları kalite açısından tercih etse de, yerli markalar günlük tüketim malları pazarında baskın konumdadır. Bu durum, yerli üretimin güçlü altyapısı ve tüketici alışkanlıklarının bir yansımasıdır.
İran hükümeti, yüksek gümrük tarifeleri ile İran’ın iç pazarını korumak ve yerel üretimi teşvik etme politikası uygulamaktadır. 2013 yılında İran’ın ortalama gümrük tarifesi % 26,6 ve Bahamas Adalarından sonra dünyada en yüksek ikinci gümrük tarifesidir. Bu yüksek tarifeler, özellikle tüketim malları ve gıda ürünleri gibi sektörlerde ithalatı sınırlayarak yerli üreticilerin rekabet gücünü artırmayı hedeflemektedir. Ancak, bu tür korumacı politikalar, tüketiciler için daha yüksek fiyatlar ve sınırlı ürün çeşitliliği gibi olumsuz etkilere de yol açabilmektedir.
İran'da faaliyet gösteren uluslararası markalar, yerel üretim ve dağıtım ağları kurarak pazardaki varlıklarını sürdürmektedir. Carrefour, Hyperstar markasıyla perakende sektöründe geniş bir şube ağına sahipken, Nestlé ve Unilever gibi FMCG devleri, yerel üretim tesisleri ve ortaklıklar aracılığıyla İran pazarında etkin bir şekilde faaliyet göstermektedir. Bu stratejiler, hem yerel tüketici taleplerine cevap verme hem de uluslararası yaptırımların getirdiği kısıtlamaları aşma açısından önemlidir. Bazı önemli yerli zincir mağazalar ise Refah (devlete ait), Shahrvand (Tahran Belediyesi), Ofogh Koorosh (özel), ve Etka (İran Silahlı Kuvvetleri)’dir.
Dağıtım Ağları
İran'daki hızlı tüketim malları (FMCG) dağıtım ağı, 2025 itibarıyla hâlâ karmaşık ve parçalı bir yapı sergilemektedir. Bu sektör, dijitalleşme ve e-ticaretin yükselişiyle birlikte sektörde bazı dönüşümler yaşanmaktadır. Yaklaşık 700 dağıtım şirketi bulunmaktadır. Başlıca dağıtım şirketleri şunlardır:
Golpakhsh-e Aval (GPA) Golrang Industrial Group'un bir iştiraki olan GPA, İran genelinde 6 eyalette faaliyet gösteren 44 alt acentesiyle ülke çapında dağıtım yapmaktadır.
Sayesaman Distribution: 1995 yılında kurulan Sayesaman, İran'ın önde gelen FMCG dağıtım şirketlerinden biridir.
Daya Group: Daya Group, çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren bir holdingdir ve FMCG dağıtımı da bu alanlardan biridir. Şirket, İran genelinde geniş bir dağıtım ağına sahiptir.
Golestan: Çay ve baharat gibi gıda ürünlerinde uzmanlaşmış olan Golestan, İran'da geniş bir dağıtım ağına sahip önemli bir oyuncudur.
İran'ın geniş coğrafyası ve yaklaşık 438.000 küçük perakendeciye sahip olması, dağıtım şirketleri için çeşitli zorluklar yaratmaktadır. En büyük dağıtım şirketleri bile tüm satış noktalarına ulaşmakta zorlanmaktadır. Küçük ölçekli mağazaların yaygınlığı, raf alanlarının sınırlı olması ve işbirliği yapmayan dükkan sahipleri, markaların etkin bir şekilde tanıtılmasını zorlaştırmaktadır. Kırsal ve uzak bölgelerdeki lojistik altyapının yetersizliği, ürünlerin zamanında ve verimli bir şekilde teslim edilmesini engellemektedir.
Son yıllarda, İran'da e-ticaretin ve dijital B2B platformlarının yükselişi, dağıtım ağlarında bazı dönüşümlere yol açmaktadır. Özellikle küçük perakendeciler, tedarik zincirlerini optimize etmek ve kârlılıklarını artırmak amacıyla dijital çözümlere yönelmektedir.
Ayrıca, yapay zekâ (AI) ve veri analitiği gibi teknolojilerin kullanımı, stok yönetimi, fiyatlandırma ve kişiselleştirilmiş pazarlama gibi alanlarda dağıtım şirketlerine rekabet avantajı sağlamaktadır.
Sonuç olarak, İran'daki FMCG dağıtım ağı, geleneksel yapısını korumakla birlikte, dijitalleşme ve teknolojik yeniliklerle evrilmektedir. Dağıtım şirketlerinin, geniş coğrafi alanı kapsayan etkili stratejiler geliştirmesi, lojistik altyapılarını güçlendirmesi ve dijital çözümleri benimsemesi, sektördeki rekabet avantajlarını artıracaktır.
Reklamcılık
İran'da reklamcılık sektörü, geleneksel kanallarla birlikte dijital mecralarda da hızla gelişmektedir. Ülkede faaliyet gösteren birçok reklam ajansı, firmalara kampanya planlama, reklam materyali hazırlama, piyasa araştırması ve danışmanlık gibi çeşitli hizmetler sunmaktadır. Zigma8, Kanoon Iran Novin, Eshareh ve Maat Advertising Agency gibi ajanslar, hem yerel hem de uluslararası markalar için stratejik çözümler üretmektedir (Sortlist, 2025).
Açık hava reklamcılığı (outdoor advertising) hâlâ önemli bir pazarlama mecrasıdır. Billboardlar, sokak lambası direkleri ve üst geçit panoları gibi alanlar, belediyeler tarafından işletilmekte ve reklam şirketlerine kiralanmaktadır. Bu alanlarda reklam yapabilmek için belediyelerden onay alınması gerekmektedir (Zigma8, 2024).
Radyo ve televizyon reklamları ise devletin sıkı denetimi altındadır. İran İslam Cumhuriyeti Yayın Kurumu (IRIB), yayınlanan içerikler üzerinde tam kontrol sahibidir. Tahran Belediyesi'nin 2023 yılında Coca-Cola ve Nestlé gibi bazı yabancı markaların reklamlarını yasaklaması, bu alandaki siyasi duyarlılıkları da ortaya koymuştur (Iran International, 2023).
Buna karşılık, sosyal medya platformları reklamcılıkta giderek daha önemli hâle gelmektedir. 2023 verilerine göre İran nüfusunun %54’ü sosyal medya kullanıcısıdır. En yaygın kullanılan platformlar arasında Instagram (%62,5), Pinterest (%11,3) ve Twitter (%9,8) yer almaktadır (DataReportal, 2023, StatCounter, 2023). Şirketler özellikle Instagram ve Telegram gibi kanalları kullanarak mikro hedefleme, etkileyici pazarlama ve etkileşimli kampanyalar yürütmektedir.
Sonuç olarak, İran'da reklamcılık sektörü, devlet kontrolü altındaki geleneksel mecraların yanında dijital platformlarda hızla büyümektedir. Şirketler, sosyal medya ve açık hava reklamcılığı gibi alanlara yönelerek hem yerel hem de küresel düzeyde pazarlama faaliyetlerini çeşitlendirmektedir.
