İnşaat ve Müteahhitlik

İran’ın inşaat sektörü, ekonomik büyüme, artan kentsel nüfus ve altyapı yatırımlarıyla şekillenmeye devam etmektedir. Ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH) içerisindeki inşaat sektörünün payı son yıllarda artış göstermekte olup, sektör 2024 yılında reel olarak %2,8 oranında büyümüştür. 2025 yılı için ise sektörün %6,4 büyümesi ve toplam hacminin 6,7 trilyon İran Riyali’ne ulaşması beklenmektedir (GlobeNewswire, 2025; BusinessWire, 2025). Bu büyüme; konut, altyapı, enerji ve petrol-gaz sektörlerine yönelik yatırımlar tarafından desteklenmektedir.

İran'da kentsel nüfusun oranı 1960’larda %32 düzeyindeyken, 2024 yılı itibarıyla bu oran %77,4’e ulaşmıştır. Bu hızlı kentleşme süreci konut talebini ciddi biçimde artırmış, buna bağlı olarak konut yapımında yüksek katlı bina inşası yaygınlaşmıştır (DataReportal, 2024). Ancak inşaat faaliyetlerinin artmasına rağmen konut erişilebilirliği önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Hanehalkı gelirine kıyasla konut fiyatlarının yüksekliği, özellikle büyük şehirlerde konut sahibi olmayı zorlaştırmaktadır. İran, 2024 itibarıyla dünya genelinde konut erişimi en zor yedinci ülke olarak raporlanmıştır (Iran International, 2024).

Konut edinme süresi de ciddi biçimde uzamıştır. 2000’li yıllarda ortalama bir ailenin bir konut alabilmesi için yaklaşık 16 yıl beklemesi gerekirken, bu süre 2020’li yıllarda 30 yılı aşmıştır. Bu durum özellikle düşük ve orta gelirli gruplar açısından büyük bir zorluk teşkil etmektedir. Hükümet, 2018 yılında başlattığı “Ulusal Konut Hareketi” (National Housing Movement) programıyla bu sorunu hafifletmeyi amaçlamaktadır. Bu program kapsamında milyonlarca konutun inşa edilmesi hedeflenmiştir (Wikipedia, 2024).

İran’da inşaat sektörü ekonomik ve demografik dinamiklerden güçlü biçimde etkilenmektedir. Ancak bu sektörün sürdürülebilir biçimde büyümesi, konut politikalarının etkinliği, ekonomik istikrar ve finansman mekanizmalarının güçlendirilmesine bağlıdır.

Hükümete Ait Altyapı Projeleri

Hükümete ait projeler, yeni şehirler, barajlar, santrallar, hızlı tren, liman ve  havalimanları olarak sınıflandırılabilir. Bu projelerde devlet tek başına veya yabancı şirketlerle ortaklık veya ihale etme yoluyla bu projeleri gerçekleştirmektedir.

Yeni Şehirler 

İran’da devlete ait toplu konut uygulamaları iki şekilde olmaktadır. Mevcut şehirlerde Türkiye deki Toki uygulamalarına benzer yeni konutlar (Meskene Mehr) veya sıfırdan yeni bir şehrin kurulması şeklindedir. İran’da sıfırdan yeniden kurulan 17 adet şehir bulunmaktadır. Fakat bu şehirler kentsel nüfusun % 2’sinden daha azını çekebilmiştir ve hizmet eksikliklerden dolayı stabil bir kentsel ekonomi oluşmamıştır.

Mesken-i Mehr

2007’de başlatılan bir uygulama ile bankalar üzerinden konut kredisi uygulaması başlatılmıştır. Başta Bank Maskan olmak üzere Mesken-i Mehr konut projesi kapsamında  krediler sağlanmıştır. Bu proje kapsamında devlet, 99 yıllık kira sözleşmeleri ile başvuru sahiplerine arsa sağlamaktadır. Başvuru sahiplerinde öncelikli olarak aranan şartlar, aile olması, ev sahibi olmaması ve daha önce desteklerden faydalanmamış olması yer almaktadır. Başvuru sahipleri inşaat maliyetlerinin yaklaşık yüzde 20'sini peşin ödedikten sonra kalan miktar 15 yıllık süre içinde taksitler halinde ödenmektedir. Yapı ruhsatı ve bazı diğer masraflar da indirimlidir. Bu proje kapsamında 2016 Kasım ayına kadar 606000 milyar Riyal kredi verilmiş ve toplam 1911725 konut inşa edilmiştir (İran Ulaştırma ve Kentsel Kalkınma Bakanlığı, 2016).

Baraj İnşaatı

İran dünyanın en büyük baraj inşaatçıları arasında yer almaktadır. 2018 yılı verilerine göre İran baraj sayısında dünyada 17’nci sırada yer almaktadır (International Commission on Large Dams). Toplam 647 aktif ve 146 inşa edilen baraj bulunmaktadır. Ayrıca 537 baraj için araştırma faaliyetleri başlamıştır. İran’da bulunan Bahtiyari Barajı, 315 metrelik yüksekliği ile dünyanın ikinci en yüksek barajıdır. (En yüksek baraj ise 335 metre yükseklik ile Rogun Barajı Türkmenistan'dadır) (İran Su Kaynakları Yönetimi Şirketi).

Dünya Baraj Sayısı

(International Commission on Large Dams)

Müteahhitlik ve Özel Sektörün İnşaat Projeleri

İran taahhüt sektöründe baraj, köprü, yol, bina demiryolu, enerji üretimi ve gaz, petrol ve petrokimya endüstrilerinin farklı inşaat alanlarında birçok projelerde faaliyet gösterilmektedir. 2014 yılında, İranlı müteahhitler iç pazarda hakimiyet göstererek inşaat işlerinin yüzde 75'ini gerçekleştirmiştir (McKinsey Global Institue, 2016).

Son yıllarda İran’da ödül alan bazı müteahhitlik ve mühendislik şirketleri şunlardır: Kayson, SUNİR, MAPNA, Mahab Ghods, Farab, Omrab, Saze Felezi Yasan, Sanerji, Dena Rahsaz, Saze Tek İsta Conub ve Tena (İran Ticaret Geliştirme Kurumu). Bunlardan iki firma ENR: Engineering News Record Top 250 Küresel Müteahhit 2015 listesine girmiştir: SUNIR: İran Elektrik ve Su Ekipmanı ve Hizmetleri İhracat Şirketi 176 sırayı ve Kayson 207 sırayı almıştır.

İnşa edilen yapıların yüzde 57’si devlet tarafından, diğer yüzde 43’ü özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir. Özel sektör tarafından kentsel alanlarda toplam 97963 bina inşa edilmiştir. Özel sektör yatırımlarının % 72,2’si konut, %15,4’ü konut-dışı ve %12,4’ü karışık (hem konut hem işyeri) binalarda yatırılmaktadır (İran Merkez Bankası, 2016).

Özel sektör yatırımlarının en çok olduğu ostanlar % 24,5’i Tahran, % 9,4’ü İsfahan ve % 6,8’i Fars’tır.