Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İran, güçlü bir mühendislik geleneği ve teknolojiye yatkın genç nüfusuna rağmen bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) alanında hâlâ yapısal zorluklarla karşı karşıyadır. 2024 yılı başı itibarıyla ülkede yaklaşık 73,14 milyon internet kullanıcısı bulunmakta ve bu oran nüfusun %81,7’sine denk gelmektedir. Mobil internetin ortalama indirme hızı 38,88 Mbps’ye, sabit internet hızı ise 16,03 Mbps’ye ulaşmış ve her iki alanda da yıllık bazda %20’nin üzerinde artış kaydedilmiştir (Datareportal, 2024-2025). Ancak bu gelişmelere rağmen, İran hâlâ benzer ülkelerin gerisinde kalmaktadır.

ITU 2024 raporuna göre İran, düşük gelirli ülkeler içinde BİT alanında gelişim gösteren ülkelerden biri olarak tanımlanmakla birlikte, otoriter internet politikaları ve yerel internet altyapısına yönlendirme stratejileri nedeniyle hâlâ ciddi kısıtlamalarla karşı karşıyadır (Freedom House, 2024; ITU, 2024).

İran'da 2024 yılı başı itibarıyla 146,5 milyon mobil bağlantı aktif olup bu oran nüfusun %163,7’sine denk gelirken, sosyal medya kullanıcı sayısı 48 milyona ulaşmış ve toplam nüfusun %53,6’sını oluşturmuştur (Datareportal, 2024). Bu veriler, internet ve mobil teknolojilerin yaygın kullanımına rağmen, İran'ın dijitalleşme sürecinde potansiyelini tam olarak gerçekleştiremediğini göstermektedir.

İran, yerel müşterilere hizmet veren bir yazılım endüstrisine sahiptir. Ancak, bu sektör şu an için küçük ve oldukça yereldir. Buna rağmen, İran'ın büyük, yetenekli ve düşük maliyetli insan gücü potansiyeli, uygulama geliştirme, ağ hizmetleri ve diğer bilişim teknolojileri alanlarında dış kaynak kullanımı (outsourcing) merkezi olma potansiyelini artırmaktadır.

Özellikle, İran'ın genç ve teknolojiye yatkın nüfusu, yazılım geliştirme ve bilişim hizmetleri alanında dış kaynak kullanımı için cazip bir seçenek haline gelmektedir. Ancak, uluslararası yaptırımlar ve internet erişimindeki kısıtlamalar, bu potansiyelin tam olarak gerçekleştirilmesini engellemektedir.

İran, genç ve teknolojiye yatkın nüfusuna rağmen, BİT alanında potansiyelini tam olarak gerçekleştirememektedir. İnternet erişim maliyetlerinin yüksekliği ve yazılım sektörünün sınırlı yapısı, bu alandaki gelişimi kısıtlamaktadır. Ancak, uygun politikalar ve altyapı yatırımlarıyla, İran'ın BİT sektöründe önemli bir oyuncu haline gelme potansiyeli bulunmaktadır.

İletişim

Ülkede toplam 152 milyon mobil bağlantı bulunmakta olup bu oran, ülke nüfusunun yaklaşık %166’sına karşılık gelmektedir. Bu yüksek oran, bireylerin birden fazla mobil hatta sahip olmasından kaynaklanmaktadır (DataReportal, 2025). Sabit telefon hatlarının kullanımı ise yıllar içinde azalma eğilimi göstermekte olup 2024 yılı Mart ayı itibarıyla sabit hat kullanıcı sayısı 28,7 milyona düşmüştür (IRNA, 2024).

İnternet erişimi bakımından ise İran’da toplam 73,2 milyon internet kullanıcısı bulunmakta olup bu, ülke nüfusunun yaklaşık %79,6’sını oluşturmaktadır (DataReportal, 2025). Mobil internet kullanıcı sayısı ise 112,6 milyonu aşmıştır. Bu rakamlar, ülkede internetin oldukça yaygın bir şekilde kullanıldığını göstermektedir. Hane halklarının bilgisayar sahipliğiyle ilgili güncel ve detaylı veriler sınırlı olmakla birlikte, 2016 yılı itibarıyla hanelerin %55,5’inin internet erişimine sahip olduğu, bu oranın şehirlerde %64,8 ve kırsalda %36,1 olduğu bildirilmiştir (Wikipedia, Communications in Iran). Bu veriler ışığında, özellikle şehir merkezlerinde dijital erişimin yaygınlaştığı, ancak kırsal alanlarda hâlen belirli sınırlamaların bulunduğu anlaşılmaktadır.

(İran İstatistik Merkezi, 2016)

Telefon

2023 yılı sonu itibarıyla İran'da sabit genişbant internet abone sayısı 10,9 milyon olarak raporlanmıştır. Bu, önceki yıla göre %1,04'lük bir artışı temsil etmektedir. Sabit genişbant abone sayısındaki bu artış, İran'ın dijital altyapısını güçlendirme çabalarının bir göstergesidir.

2025 yılı Mart ayı itibarıyla İran'da mobil genişbant kullanıcı sayısı yaklaşık 121 milyona ulaşmıştır. Bu, bir önceki yıla göre %6,61'lik bir artışı ifade etmektedir. Mobil genişbant penetrasyon oranı ise %139'a yükselmiştir.

İran'da hem sabit hem de mobil internet abone sayılarında artışlar gözlemlenmektedir. Mobil genişbant penetrasyon oranının %139'a ulaşması, mobil internetin ülkede ne denli yaygınlaştığını göstermektedir. Sabit genişbant abone sayısındaki artış ise daha mütevazı seviyelerde kalmıştır. Bu durum, İran'da mobil internetin sabit internete kıyasla daha hızlı bir şekilde benimsendiğini ve kullanıldığını ortaya koymaktadır.

İran mobil telefon piyasasında üç ana operatör faaliyet göstermektedir: Hamrahe Aval (MCI), MTN Irancell ve RighTel.

Hamrahe Aval (MCI): İran'ın ilk ve en büyük mobil operatörü olan Hamrahe Aval, Telecommunication Company of Iran (TCI) bünyesinde faaliyet göstermektedir. Şirketin %90'ı TCI'ye, geri kalan %10'u ise Tahran Menkul Kıymetler Borsası'nda halka açıktır. Hamrahe Aval, 1.239 şehirde ve 70.000 kilometreden fazla otoyolda hizmet sunmaktadır.

MTN Irancell: İran'ın ikinci büyük mobil operatörü olan MTN Irancell, İran Elektronik Gelişim Şirketi (%51) ve Güney Afrika merkezli MTN Group (%49) ortaklığında kurulmuştur. Şirket, geniş kapsama alanı ve rekabetçi fiyatlarıyla bilinmektedir.

RighTel: İran'ın üçüncü büyük mobil operatörü olan RighTel, İran Sosyal Güvenlik Kurumu'nun yatırım şirketi tarafından kurulmuştur. 2011 yılında faaliyete geçen şirket, İran'da 3G hizmetlerini sunan ilk operatör olmuştur. Ancak, yönetim değişiklikleri ve finansman zorlukları nedeniyle pazar payını artırmakta zorlanmıştır.

Bu üç operatör, İran mobil iletişim pazarının büyük kısmını oluşturmaktadır. Hamrahe Aval devlete aitken, MTN Irancell ve RighTel özel sektör ortaklıklarıyla faaliyet göstermektedir.

İnternet

İran, 1993 yılında internete bağlanarak Orta Doğu'da dijitalleşme sürecine erken katılan ülkelerden biri olmuştur. Son on yılda, ülkenin uluslararası bant genişliği kapasitesi 6,05 Gbps'ten 1500 Gbps'ye yükselmiştir. Aynı dönemde, yurtiçi bant genişliği kapasitesi de 31,8 Gbps'ten 6968 Gbps'ye çıkmıştır. Bu artışlar, İran'ın dijital altyapısını güçlendirme çabalarının bir göstergesidir.

2023 yılı sonu itibarıyla İran'da sabit genişbant internet abone sayısı 10,9 milyon olarak raporlanmıştır. Bu, önceki yıla göre %1,04'lük bir artışı temsil etmektedir. Sabit genişbant abone sayısındaki bu artış, İran'ın dijital altyapısını güçlendirme çabalarının bir göstergesidir.

2025 yılı Mart ayı itibarıyla İran'da mobil genişbant kullanıcı sayısı yaklaşık 121 milyona ulaşmıştır. Bu, bir önceki yıla göre %6,61'lik bir artışı ifade etmektedir. Mobil genişbant penetrasyon oranı ise %139'a yükselmiştir.

İran'da hem sabit hem de mobil internet abone sayılarında artışlar gözlemlenmektedir. Mobil genişbant penetrasyon oranının %139'a ulaşması, mobil internetin ülkede ne denli yaygınlaştığını göstermektedir. Sabit genişbant abone sayısındaki artış ise daha mütevazı seviyelerde kalmıştır. Bu durum, İran'da mobil internetin sabit internete kıyasla daha hızlı bir şekilde benimsendiğini ve kullanıldığını ortaya koymaktadır.

Bilişim

İran’ın altıncı beş yıllık kalkınma planı, bilim ve teknoloji alanlarında ülkenin gelişmesine öncelik vermiştir. Bilgisayar bilimi ve bilgisayar mühendisliği alanında kayıtlı 180 bin öğrencinin bulunduğu İran’da yazılım sektörü için büyük bir potansiyel olmaktadır. İran’ın farklı ostanlarında, 44 adet bilim ve teknoloji parkı, 192 inkübatör ve 25 inovasyon merkezi Bilim, Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı tarafından kurulmuştur. Bu merkezler arasında, 2050'den fazla çalışanı olan 200'den fazla şirkete ev sahipliği yapan Tahran'daki Pardis Teknoloji Parkı yer almaktadır. Bu park, bilişim teknolojileri, nanoteknoloji, biyoteknoloji, mekanik, otomasyon ve diğer sektörlerdeki şirketleri desteklemektedir (Pardis Teknoloji Parkı).

Yetenekli ve düşük maliyetli işgücüne sahip olan Tahran, bilişim teknolojileri için bir outsourcing merkezi olabilir. Beş eksenli (yetenekli işgücü, altyapı kalitesi, riskler, çevre, maliyet) olarak hazırlanan McKinsey'nin Konum Hazırlık Endeksi, şehirlerin outsourcing potansiyelini ölçerek Tahran'ı Kuala Lumpur ile eşit ve Bangalore ve Varşova'nın önünde tespit etmektedir (McKinsey Global Institue, 2016).

Bilişim teknolojileri sektörün büyümesi için İran'ın, düzenleyici reformlar, uluslararası şirketlerle daha yakın işbirliği ve yabancı yatırım getirebilme gibi çeşitli önlemlere odaklanması gerekecektir. Ayrıca, veri koruma ve telif hakkı korsanlığı ile ilgili yasaların uygulanması, siyasi ve ticari risklerin azaltılması, kaliteli altyapıya yatırım yapılmasının teşvik edilmesi ve ülke çapındaki geniş bant ağının yaygınlaştırılması dahil olmak üzere iş ortamının  iyileştirilmesi gerekmektedir (McKinsey Global Institue, 2016).

Online Hizmetler ve Satış

Ülkede 2023 yılı itibarıyla 38.000’den fazla çevrimiçi satış mağazası faaliyet göstermektedir. Bu mağazaların büyük çoğunluğu küçük ölçekli olup, aylık 100’ün altında ürün satışı gerçekleştirmektedir. Ancak, daha büyük ölçekli işletmeler de mevcuttur; örneğin 100.000 ila 1 milyon dolar arasında aylık satış yapan 56 mağaza ve 10 milyon ila 100 milyon dolar arasında satış yapan 45 mağaza bulunmaktadır (aftership.com).

İranlı yazılım şirketleri, uluslararası yaptırımların ve internet sansürünün yarattığı boşluğu değerlendirerek birçok uluslararası dijital hizmetin yerel muadillerini geliştirmiştir. Bu bağlamda, Digikala (Amazon’un karşılığı), Aparat (YouTube), Snapp (Uber), Cafe Bazaar (Google Play) ve Rubika (Telegram/WhatsApp) gibi platformlar İran pazarında ciddi bir karşılık bulmuştur (techrasa.com).

Özellikle Cafe Bazaar, İran’daki Android kullanıcıları için en yaygın uygulama mağazası haline gelmiş ve 2023 itibarıyla 40 milyonun üzerinde kullanıcıya ulaşmıştır (en.wikipedia.org). Bu platformlar, hem dijital altyapının gelişimine katkı sağlamış hem de ülke içinde dijital bağımsızlık yönünde adımlar atılmasını mümkün kılmıştır.

İran’da e-ticaret ve çevrimiçi hizmet alanlarında ciddi bir dönüşüm yaşanmakta; yerli yazılım şirketleri, küresel platformların erişim dışı kaldığı ortamda yenilikçi çözümlerle dijital ekosistemi şekillendirmektedir (techrasa.com; aftership.com; en.wikipedia.org).

En popüler e-ticaret siteleri arasında Digikala, Divar, Bamilo, Digistyle, Modiseh, Esam, Zenbil ve Shixon gibi platformlar yer almaktadır. Bu siteler, Alexa'nın İran sıralamasında üst sıralarda bulunmaktadır .

• Digikala: İran'ın en büyük çevrimiçi alışveriş sitesi olan Digikala, elektronik ürünlerden giyime kadar geniş bir ürün yelpazesi sunmaktadır. Günlük 850.000'den fazla ziyaretçiyle Orta Doğu'nun en büyük online mağazaları arasında yer almaktadır.

• Divar: İkinci el ürünlerin alım-satımı için kullanılan bir ilan platformudur. Kullanıcılar, emlak, araç, iş ilanları ve çeşitli ürün kategorilerinde ilanlar verebilmektedir.

• Bamilo: Çeşitli ürün kategorilerinde alışveriş imkanı sunan bir e-ticaret platformudur. MTN Group'un finansal desteğiyle hızlı bir büyüme göstermiştir.

• Digistyle: Moda ve giyim ürünlerine odaklanan bir çevrimiçi mağazadır. Digikala'nın bir yan kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir.

• Modiseh: Giyim, aksesuar ve ev dekorasyonu ürünleri sunan bir e-ticaret sitesidir.

• Esam: İran'ın eBay benzeri platformudur. Kullanıcılar, açık artırma ve sabit fiyatla ürün alım-satımı yapabilmektedir.

• Zenbil ve Shixon: Giyim ve aksesuar kategorilerinde ürünler sunan çevrimiçi alışveriş siteleridir.

Bu platformların başarısı, İran'daki internet kullanıcılarının çevrimiçi alışverişe olan ilgisinin arttığını ve yerli e-ticaret sektörünün geliştiğini göstermektedir.

Aparat: 2011 yılında İran merkezli Saba Idea şirketi tarafından kurulan ve YouTube'a benzer bir video paylaşım platformudur. İran'da YouTube'un erişime kapalı olması nedeniyle, Aparat yerli bir alternatif olarak geliştirilmiştir. 2025 itibarıyla, Aparat aylık 25 milyondan fazla benzersiz ziyaretçi çekmekte ve kullanıcılar ayda toplam 15 milyon saatten fazla video izlemektedir.

Platform, eğlence, eğitim, haber ve kişisel vloglar gibi çeşitli kategorilerde içerik sunmaktadır. Kullanıcılar, videoları farklı formatlarda yükleyebilir, yorum yapabilir ve diğer kullanıcıları takip edebilirler. Ayrıca, Aparat mobil uygulamaları aracılığıyla Android, iOS ve Windows Phone gibi platformlarda da erişilebilir durumdadır.

2014 yılında, Aparat Filmio adında bir online film servisi başlattı. Filmio, 1.000'den fazla İran yapımı film, yabancı film, animasyon ve belgesel içeriği sunmaktadır. Bu hizmet, İran'daki sinema severler için önemli bir dijital platform haline gelmiştir.

İran'daki internet sansürü nedeniyle, Aparat içerik denetimi yapmaktadır. Bu durum, kullanıcıların sosyal veya politik olarak hassas görüşleri paylaşmasını zorlaştırmaktadır. İçerikler, İran yasalarına uygun olarak denetlenmektedir.

Sonuç olarak, Aparat, İran'daki internet kullanıcıları için önemli bir video paylaşım platformu olmaya devam etmektedir. Yerel içerik üreticileri ve izleyiciler için güvenli ve erişilebilir bir ortam sunarak, İran'ın dijital medya alanındaki ihtiyaçlarını karşılamaktadır.

Snapp: Şubat 2014’te İran’da kurulan ve “İran’ın Uber’i” olarak anılan çevrimiçi ulaşım platformudur. Kullanıcılar, mobil uygulama aracılığıyla konum ve hedeflerini belirleyerek kolayca taksi çağırabilmekte ve yolculuk ücretini önceden görebilmektedir. Snapp, sürücü seçiminde sabıka kaydı, geçerli ehliyet ve sigorta gibi güvenlik kriterlerini dikkate almaktadır. 2025 itibarıyla Snapp, İran genelinde 387 şehirde hizmet vermektedir ve günlük 5 milyonun üzerinde yolculuk gerçekleştirerek kendi rekorunu kırmıştır. Uygulamanın toplam kullanıcı sayısı 72 milyonu aşarken, İran çevrimiçi ulaşım pazarının yaklaşık %92’sini elinde tutmaktadır (intellinews.com, 2024).

Snapp yalnızca taksi hizmeti sunmakla kalmayıp, Snapp Food (yemek siparişi), Snapp Market (market alışverişi), Snapp Box (paket teslimatı), Snapp Trip (şehirler arası yolculuk), Snapp Doctor (sağlık danışmanlığı) ve Snapp Rose (kadın sürücülerle özel hizmet) gibi pek çok alanda hizmet vermektedir. Ayrıca motosikletli ulaşım (Snapp Bike) ve lüks araç seçenekleri (Snapp Plus) de uygulama üzerinden erişilebilir durumdadır (snapp.ir).

Şirketin en büyük yabancı yatırımcısı Güney Afrika merkezli MTN Group’tur. MTN, İran’daki iştiraki MTN-Irancell üzerinden Snapp’ta %43 hisseye sahiptir.