Su Ürünleri

Hazar Denizi, Fars Körfezi, Umman Denizi ve birçok nehir havzası İran'a iyi bir balık yetiştirme potansiyeli sunmaktadır. Yıllık yaklaşık 1 milyon ton deniz ürünü elde edilmektedir. Bu rakamın yaklaşık % 58’i balık avcılığı ile geriye kalan kısım ise su kültüründen elde edilmektedir. Balık avcılığı en çok güneyde bulunan Fars Körfezi ve Umman Denizinde yapılmaktadır.  İran'ın güney sahil şeridi 1800 km’dir. Güney sularda balık tutan 10600 İran gemisi vardır. Bu suların en önemli ticari balıkları arasında ton balığı, uskumru, köpek balıkları, scads, siyah marlin, yelken balığı, snappers, sardinella ve karides yer alınır. Hazar Denizi ise, İran'ın kuzeyinde yer alır ve dünyadaki en büyük kapalı iç su kütlesidir. İran’ın Hazar Denizi sahil şeridi 640 km'dir. Hazar’da balıkçılık yapan 898 İran gemisi vardır. Hazar’ın en önemli ticari balık türleri şunlardır: Kutum, Gri kefal, Sturgeon, Avrupa sazan ve Kilka (İran Tarımsal Cihat Bakanlığı, 2016), (NordOest, 2016).

Balıkçılık faaliyetlerine doğrudan katılan balıkçı sayısı: 144.000

➢Su ürünleri yetiştiriciliği alt sektöründeki çalışan sayısı: 117.000,

➢Balıkçı teknesi sayısı: 15.488

➢Balıkçılık kooperatifi sayısı: 350

➢Balıkçılık sendikası sayısı: 9

Güney Sularında Balıkçılık

İran'ın güneyinde, Fars Körfezi ve Umman Denizi'ne kıyısı olan bölgelerde balıkçılık faaliyetleri yoğun olarak sürdürülmektedir. Bu bölgelerde yaklaşık 10.600 İran gemisi balıkçılık faaliyetinde bulunmaktadır. Güney sahil şeridi 1.800 km uzunluğundadır. Bu sularda avlanan başlıca ticari balık türleri arasında ton balığı, uskumru, köpek balıkları, scads, siyah marlin, yelken balığı, snappers, sardinella ve karides yer almaktadır.

Hazar Denizi'nde Balıkçılık

İran'ın kuzeyinde yer alan Hazar Denizi, dünyanın en büyük kapalı iç su kütlesidir ve ülkenin balıkçılık faaliyetlerinde önemli bir yer tutar. İran'ın Hazar Denizi kıyı şeridi 640 km uzunluğundadır. Bu bölgede 898 İran gemisi balıkçılık yapmaktadır. Hazar Denizi'nde avlanan başlıca ticari balık türleri arasında kutum, gri kefal, mersin balığı (sturgeon), Avrupa sazanı ve kilka bulunmaktadır.

Su Ürünleri Yetiştiriciliği (Akuakültür)

İran'da su ürünleri yetiştiriciliği son yıllarda önemli bir gelişme göstermiştir. 2021 yılı itibarıyla akuakültür üretimi 478.737 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin yaklaşık %45,6'sı tatlı su balıkları, %41,1'i diadromous balıklar (hem tatlı hem tuzlu suda yaşayabilen), ve %12,1'i kabuklu deniz ürünleri (örneğin karides) oluşturmaktadır. Kültür balıkçılığında en çok yetiştirilen balıklar şunlardır: Gökkuşağı alabalığı, Çin sazanı, karides, Mersin balığı, Hazar somonu, kutum ve çipura. Su kültürü balıkçılığında % 2 karides, % 34 gökkuşağı alabalığı, % 63 Çin sazanıdır. Su kültürü balıkçılığı en çok ülkenin kuzey ve batı bölgelerinde yapılmakta, karides balıkçılığı ise yaygın olarak güneyde yapılmaktadır. İran'da balık yemlerinin yaklaşık % 90'ı içerde üretilmektedir, az bir kısım Güney Doğu Asya ülkeleri ve Fransa'dan ithal edilmektedir. Toplamada 17 adet balık yemi fabrikası bulunmaktadır 

Su Ürünleri Dış Ticareti

İran, toplamda 196.000 ton su ürünü ihraç ederek yaklaşık 372 milyon dolar gelir elde etmiştir (Tehran Times, 2024a). Bu ihracat miktarı, bir önceki yıla göre tonaj bazında %29, değer bazında ise %17 oranında artış göstermektedir (Tehran Times, 2024a). İran’ın su ürünleri ihracatının yaklaşık %64’ü, taze, soğutulmuş ve dondurulmuş balıklar ile karides gibi ürünlerden oluşmaktadır (Tehran Times, 2024a). Karides ihracatı, tek başına 36.000 ton düzeyine ulaşmış ve bu kalemden 180 milyon dolar gelir sağlanmıştır (Ghazi, 2023). En büyük karides ithalatçıları arasında Rusya (13.500 ton, 60 milyon $) ve Çin (12.000 ton, 50 milyon $) yer almaktadır (Ghazi, 2023). Öte yandan İran, çiftlik üretimi havyardan da önemli bir gelir elde etmektedir. 2024 yılında 5,3 ton havyar ihraç edilmiş ve bu ürün 3,2 milyon dolar gelir sağlamıştır (Tehran Times, 2024b). Havyar en çok Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Belçika gibi ülkelere ihraç edilmektedir (Tehran Times, 2024b). İran hükümeti, su ürünleri ihracatını 2026 yılına kadar 1 milyar dolar seviyesine çıkarmayı hedeflemektedir (Tehran Times, 2024a).

Balıkçılık Sektöründe Faaliyet Gösteren Kuruluşlar

İran'da balıkçılık faaliyetlerini yöneten başlıca iki kamu kuruluşu bulunmaktadır:

Kuzey Şilat Şirketi (Shilat Shomal): 1953 yılında kurulan bu şirket, Hazar Denizi'nde mersin balığı ve diğer balık türlerinin avlanması konusunda münhasır haklara sahipti. Başlangıçta Maliye Bakanlığı'na bağlı olan şirket, 1967 yılında Doğal Kaynaklar Bakanlığı'nın kurulmasıyla bu bakanlığa devredilmiştir .

Güney Şilat Şirketi (Shilat Jonoub): Bu şirket, İran'ın güney kıyılarında, özellikle Basra Körfezi ve Umman Denizi'nde balıkçılık faaliyetlerini yönetmek üzere kurulmuştur. Her iki şirket de İran hükümetine ait olup, deniz kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi ve geliştirilmesinden sorumludur .

İran'da su ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması alanında faaliyet gösteren önde gelen özel sektör firmaları şunlardır:

İran Protein Şirketi (Shilton markası): 1993 yılında Elburz Eyaleti'nin Haşgerd kentinde kurulan bu şirket, ton balığı ve tavuk konservesi üretimi yapmaktadır. Shilton markası altında yüksek kaliteli ürünler sunmayı hedeflemektedir 

Amol Et Ürünleri Şirketi (Kalleh markası): 1983 yılında Amol kentinde kurulan bu şirket, et ürünleri üretimiyle başlamış ve zamanla süt ürünleri ve diğer gıda ürünleriyle ürün yelpazesini genişletmiştir. Kalleh markası, İran'da ve bölgede tanınan bir gıda markasıdır.

Tohfe Gıda Ürünleri Şirketi (Tohfe markası): 2004 yılında kurulan Tohfe, deniz ürünleri üretimi ve işlenmesi alanında faaliyet göstermektedir. Şirket, balık tüketim kültürünü geliştirmeyi ve dezavantajlı bölgelerde istihdam yaratmayı hedeflemektedir .

Mahya Protein Şirketi: 2002 yılında kurulan Mahya Protein, kırmızı etin üretimi, tedariki ve paketlenmesi alanında faaliyet göstermektedir. Şirket, kalite ve hijyen standartlarına uygun ürünler sunmayı amaçlamaktadır .

Bu kuruluşlar, İran'ın balıkçılık ve su ürünleri sektörünün gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Kamu ve özel sektörün iş birliğiyle, ülkenin deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve su ürünleri endüstrisinin büyümesi hedeflenmektedir.

İran Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Güncel Sorunlar

Güncel Olmayan Uygulamalar ve Teknolojiler: İran'da su ürünleri yetiştiriciliğinde hâlâ geleneksel yöntemler kullanılmakta, modern teknolojilerin entegrasyonu sınırlı kalmaktadır. Bu durum, üretim verimliliğini ve sürdürülebilirliği olumsuz etkilemektedir.

Hijyen ve Hastalık Kontrolü: Yetersiz hijyen uygulamaları ve hastalık kontrolü, balık sağlığını tehdit etmekte ve üretim kayıplarına yol açmaktadır. Özellikle entansif yetiştiricilikte, hastalıkların yayılma riski artmaktadır.

Su Kalitesi ve Yönetimi: Su kalitesinin izlenmesi ve yönetimi konusunda eksiklikler bulunmaktadır. Bu durum, balık sağlığı ve büyüme oranları üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır.

Yem Kalitesi ve Yönetimi: Yemlerin besin değeri ve sindirilebilirliği konusunda bilgi eksiklikleri mevcuttur. Ayrıca, yem yönetimi stratejilerinin yetersizliği, üretim maliyetlerini artırmakta ve çevresel etkileri olumsuzlaştırmaktadır.

Genetik Geliştirme Stratejilerinin Eksikliği: Balık stoklarının genetik olarak iyileştirilmesine yönelik stratejilerin olmaması, üretim verimliliğini ve hastalıklara karşı direnci azaltmaktadır.

Yasadışı ve Sezon Dışı Balıkçılık: Hazar Denizi'nde yasadışı ve sezon dışı balıkçılık faaliyetleri, balık stoklarının sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir. Bu durum, özellikle mersin balığı gibi değerli türlerin popülasyonlarını olumsuz etkilemektedir.

Su Kirliliği: Endüstriyel ve tarımsal atıkların sulara karışması, su kalitesini düşürmekte ve balık sağlığını tehdit etmektedir. Özellikle Hazar Denizi'nde bu tür kirlilikler, ekosistemi olumsuz etkilemektedir.

Komşu Ülkelerin Aşırı Avlanması: Hazar Denizi'ne kıyısı olan diğer ülkelerin aşırı avlanma faaliyetleri, İran'ın balık stoklarını olumsuz etkilemekte ve bölgesel iş birliği eksikliği sorunları derinleştirmektedir.