Hayvancılık

İran’da hayvancılık sektörü, özellikle küçükbaş hayvancılık ve tavukçuluk alanlarında, ülke tarım ekonomisinin temel bileşenlerinden birini oluşturmaktadır. 2022 yılı itibarıyla ülkede toplam küçükbaş hayvan sayısı yaklaşık 67,6 milyon baş olarak kaydedilmiştir. Bunun yaklaşık 51,15 milyonu koyun ve kuzulardan, 16,48 milyonu ise keçi ve oğlaklardan oluşmaktadır (Statistical Center of Iran – amar.org.ir). Büyükbaş hayvan sayısı ise yaklaşık 4,9 milyon baş civarındadır (ResearchGate, 2021).

Kümes hayvancılığı da İran’da oldukça yaygındır. Ülkede yaklaşık 81 milyon yumurta tavuğu ve 393 milyon et tavuğu bulunmaktadır (Iran Veterinary Organization, 2022). Bu alandaki en büyük sorunlardan biri ise özellikle ülkenin yarı kurak ve kurak bölgelerinde yem teminindeki zorluklardır, bu durum hem üretim maliyetlerini artırmakta hem de hayvancılık faaliyetlerini sınırlamaktadır.

Koyun yetiştiriciliği, başta Rezevi Horasan, Fars, Batı Azerbaycan ve Doğu Azerbaycan eyaletlerinde yoğunlaşmaktadır. Keçi yetiştiriciliği ise özellikle Fars, Kerman ve Sistan-Belucistan eyaletlerinde daha yaygındır (Iran Animal Husbandry Company Report, 2022). Sığır varlığı, çoğunlukla Mazenderan, İsfahan ve Doğu Azerbaycan eyaletlerinde yoğunlaşırken; mandacılık, Huzistan, Batı Azerbaycan, Erdebil ve Doğu Azerbaycan bölgelerinde öne çıkmaktadır. Deve yetiştiriciliği ise özellikle Sistan ve Belucistan, Güney Horasan, Kerman, Yezd ve Hürmüzgan gibi sıcak ve çöl ikliminin hâkim olduğu bölgelerde yapılmaktadır (FAO, 2023).

İran Tarımsal Cihat Bakanlığı, 2016

Hayvansal ürünler üretiminde İran dikkat çekici bir konumdadır. 2023 itibarıyla ülkede yıllık yaklaşık 880 bin ton kırmızı et, 2,7 milyon ton tavuk eti, 9,6 milyon ton süt, 940 bin ton yumurta ve 81 bin ton bal üretilmektedir (Euromeatnews, 2023; FAO Stats, 2023; COMCEC Raporu, 2024). Bu üretim rakamlarıyla İran; bal üretiminde dünya 3’üncüsü, koyun eti üretiminde 5’inci, tavuk ve keçi eti üretiminde 8’inci, yumurta üretiminde 9’uncu, süt üretiminde 26’ncı ve kırmızı et üretiminde 35’inci sırada yer almaktadır (FAO, COMCEC, 2024).

Kırmızı et, süt, tavuk eti ve yumurta üretimi ülkenin genelinde yaygındır. Arıcılık daha çok ülkenin kuzey batı bölgelerinde yoğunlaşmaktadır.

Hayvansal Ürün Üretiminin Ostanlara Dağılımı

(İran Tarımsal Cihat Bakanlığı, 2016) 

İran, arıcılık sektöründe güçlü bir üretim altyapısına sahip ülkelerden biridir. 2024 yılı itibarıyla ülkede faaliyet gösteren 92.122 arıcılık işletmesinde toplam 10,8 milyon arı kolonisi bulunmaktadır. Bu kolonilerin yaklaşık 10,5 milyonu modern kovanlarda, 300.000’i ise geleneksel kovanlarda barındırılmaktadır (Iran Daily, 2024 – newspaper.irandaily.ir).

Aynı yıl içerisinde İran’ın bal üretimi 127.700 ton olarak gerçekleşmiş ve bu miktar, bir önceki yıla göre %5,63 artış göstermiştir (Iran Daily, 2024 – newspaper.irandaily.ir). İran, bu üretim hacmiyle Çin ve Türkiye’nin ardından dünyanın en büyük üçüncü bal üreticisi konumundadır (WANA News Agency, 2024 – wanaen.com).

İran’ın arıcılık faaliyeti yalnızca bal üretimiyle sınırlı kalmamaktadır. Sektör aynı zamanda yıllık ortalama 11 ton arı sütü, 862 ton polen, 211 ton propolis, 2.600 ton balmumu ve 9,6 kilogram arı zehiri üretmektedir (Iran Daily, 2024 – newspaper.irandaily.ir).

Bal üretimi özellikle Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Fars, Kürdistan, İsfahan ve Mazenderan eyaletlerinde yoğunlaşmıştır. Ülkede kişi başına yıllık bal tüketimi yaklaşık 1,415 kg olup bu oran, dünya ortalamasının üzerindedir (Tehran Times, 2024 – tehrantimes.com).

2023 yılında İran, yaklaşık 1.469 ton bal ihraç etmiş ve bu ihracattan 5,6 milyon dolar gelir elde etmiştir (Tasnim News, 2024 – tasnimnews.com).

Ancak, sektör son yıllarda bazı yapısal sorunlarla karşı karşıyadır. Özellikle arı ve larva ölümleri, hastalıklara karşı etkili ilaç eksikliği ve Veterinerlik Kurumu’nun kontrol kapasitesindeki düşüş gibi faktörler, üreticilerin sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir (Iran Daily, 2024 – newspaper.irandaily.ir).