Elektrik

Dünya Elektrik Üretimi

2016 yılında dünyada 24.816 TWh elektrik üretilmiştir ve İran’ın payı 286 TWh ile %1,2’dir. İran bu oran ile dünyada 13’üncü sırada yer almaktadır (BP, 2017).

British Petroleum, 2017

İran Elektrik Üretimi Kapasitesi

İran’ın yıllık elektrik üretimi kapasitesi 78,9 GW’tır ve bu kapasitenin % 83’ü fosil yakıt kaynaklarından sağlanmaktadır. Özel sektörün kapasite oranı % 46,42’dir (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

Çeşitlerine Göre Elektrik Enerjisi Kapasiteleri

İran Enerji Bakanlığı, 2017

Mevcut enerji kapasitesi içinde yenilenebilir enerjinin payı 15,5; fosil kaynaklardan elde edilen enerji 83,2; nükleer enerjinin payı ise 1,3’tür.  

İran’ın Elektrik Üretimi

İran’ın yıllık toplam elektrik üretimi 312,5 milyon MWh'dir. (Bu miktarın  % 2,89’u santrallerin içinde kullanılmaktadır). Kalan 303,5 milyon MWh ülkenin iç talebini karşılamaktadır. Toplam üretimin % 92,1’i fosil yakıtlardan ve %7,9’u diğer kaynaklardan gerçekleştirilmektedir. Üretimde özel sektörün payı % 53,80’dir (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

Çeşitlerine Göre Elektrik Enerjisi Üretimi Miktar ve Payları

İran Enerji Bakanlığı, 2017

Elektirk üretimini gerçekleştirmek için santrallerde tüketilen yıllık enerji miktarları:  Doğalgaz 69,4 milyar metreküp, dizel (gas oil) 4,9 milyar litre ve 3,7 milyar litre fuel oil. Santrallerin ortalama verimlilik oranı % 41,1’dir (İran Enerji Bakanlığı, 2017).)..

Nükleer Enerji

2015 yılında dünyanın toplam elektrik üretiminin %10,6’sı nükleer kaynaklardan elde edilmiştir. Bazı ülkelerde bu oran ortalamanın çok üzerindedir. Fransa’nın toplam elektrik üretimin %77’si ve Ukrayna’nın % 54’ü nükleer kaynaklardan sağlanmaktadır (International Energy Agency, 2017).

İran’da elektrik enerjisinin üretimi için Buşehr nükleer enerji santralinden (1020 MW) yararlanılmaktadır. 2015 yılında Buşehr nükleer enerji santralindeki enerji üretimi 2,9 milyon MWh olmuştur. Bu üretim yaklaşık 731 milyon litre ham petrol eşdeğeri tasarrufu sağlanıp,  yaklaşık 2,5 milyon ton çevresel atığın önüne geçilmiştir. Buşehr dışında iki ağır su (heavy water) santrali Arak (40 MW) ve Dar Huveyn’de (360 MW) planlanmaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2015).

Yenilenebilir Enerji

2015 yılında dünya elektrik üretimin % 23’ü yenilenebilir kaynaklardan elde edilmiştir (International Energy Agency, 2017). Bu oran İran için % 5,13’tür (İran Enerji Bakanlığı, 2017). Yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretiminde Çin, ABD, Brezilya ve Kanada öne çıkmaktadır (International Energy Agency, 2017).

İran'nın coğrafi ve iklim koşulları yenilenebilir enerji için çok caziptir. 1.648.195 kilometrekarelik arazi, kuzeybatısında Elburz Dağları, doğusunda çöller, kuzeyinde Hazar Denizi ve güneyinde Fars Körfezi ile çok çeşitli doğal ortamlardan oluşur. Ülke, 5,5 KWh/metrekare/gün DNI (doğrudan normal ışınlama) oranına ve yılda ortalama 300 güneşli gün sayısına sahiptir. Bu özellikler güneş enerjisi için büyük bir poatnsiyel sunmaktadır. Bu koşullar İran'ın orta ve güney bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. 5,2 ila 5,4 KWh/metrekare/gün arasında değişen miktarlarda DNI miktarları Yezd, Fars ve Kerman bölgelerinde yüksek bir güneş enerjisi potansiyeli sağlamaktadır.

Rüzgâr enerjisi bakımından da büyük bir enerji potansiyeli bulunmaktadır. İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonuna (SATBA) göre, ülkedeki rüzgâr enerjisi potansiyelinin 30 GW olduğu tahmin edilmektedir. Resmi açıklamalara göre Ekim 2017 itibariyle yaklaşık 8000 MWp'lik inşaat ruhsatı verilmiş ve Ocak 2018'de toplam 2840 MWp enerji için garantili güç satın alma anlaşması (PPA) imzalanmıştır (Watson Farley & Williams, 2016), (Watson Farley & Williams, 2018).

Yenilenebilir Enerjide Yatırım Yapma Prosedürü

İran'da yenilenebilir enerji tesisi kurmaya başlamak için SATBA’ya başvurmak gerekiyor (http://www.satba.gov.ir/en). Başvuru sahibi hükümet dışı bir kuruluş olmalıdır. Yatırım yapmak için yabancı yatırımcıların İran'da bir şirket kurması veya ortaklık kurması gerekiyor. Yabancılar, İran’da kurdukları bir şirketin sermayesinin %100’ne hissedar olabilir (Watson Farley & Williams, 2016), (Watson Farley & Williams, 2018).

Garantili güç satın alma anlaşması (PPA) yirmi yıllık olup, tarifeleri diğer enerji fiyatlarından daha yüksektir. Tarifeler, döviz ve enflasyondaki dalgalanmaları yansıtmak için bazı ayarlamalara tabidir. Yerel ekipman, teknoloji ve tasarım ile imalat yapılan santraller için tarifelere % 30'a varan bir fiyat artışı uygulanır (Watson Farley & Williams, 2016), (Watson Farley & Williams, 2018) .

Ayrıca SATBA, yatırımcılara yenilenebilir enerji santralleri için uygun yer bulma konusunda bazı ön araştırma materyalleri (rüzgâr atlası, güneş haritası, vb.) sunmaktadır. 2009 yılından itibaren SATBA yenilenebilir enerji potansiyelinin değerlendirilmesine yönelik politikasını değiştirmiş ve artık araştırma yapmamaktadır. Bu tür faaliyetler potansiyel yatırımcı tarafından yapılmaya bırakılmıştır (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).

Garantili Güç Satın Alma Tarifeleri

İran’ın tarife garantileri, 2016 yılından beri değişmemiştir.

Yenilenebilir Enerji Tarifeleri

*Haziran 2018’de 1 TL serbest piyasada yaklaşık 15000 Riyal’dır.

İran’ın Yenilenebilir Enerji Kapasitesi

İran’ın mevcut yenilenebilir enerji kapasitesi 12198,2 MW’dir. Bu kapasitenin % 97’si hidroelektrik tesislerden elde edilmektedir (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).

(İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018), (İran Enerji Bakanlığı, 2017)

Hidroelektrik

2015 yılında dünyanın elektrik üretiminin % 16,3’ü hidroelektrik kaynaklardan elde edilmiştir. Bu oran Norveç için % 95,9, Venezuela % 63,7, Brezilya % 61,9 ve Kanada için %56,8 iken İran için % 5,13’dür (Key world energy statistics, International Energy Agency, 2017) . Hidroelektrik üretimi kapasitesi açısından İran dünya sıralamasında 35. sıradadır (İran Enerji Bakanlığı, 2015).

İran’da toplam 6 ana su alanı bulunmaktadır. Bu alanlarda bulunan toplam orta ve büyük ölçekli 52 hidroelektrik santrali 11.804 MW kapasiteye sahiptir ve yıllık ortalama 26 748 GW saat elektrik üretilmektedir. Küçük santrallerin toplam kapasitesi ise 92,3 MW’tır. Ayrıca, 17 yeni hidroelektrik santrali kurulmakta ve 245 yeni santral için araştırma projesi yapılmaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

(İran Enerji Bakanlığı, 2017)

İran’ın en büyük hidroelektrik tesisleri Karun 3 (2000 MW), Mescid-i Süleyman (2000 MW) ve Şehit Abbaspur (2000 MW) Huzistan ostanında bulunmaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

Rüzgâr Enerjisi

2015 yılında dünyanın elektrik üretiminin % 3,4’ü rüzgâr kaynaklarından elde edilmiştir. İspanya %17,6, Almanya %12,2, İngiltere %11,9 ve İsveç % 10 oranları ile en önde gelen ülkelerdir (International Energy Agency, 2017).

İran'da rüzgârlı alanların varlığı, rüzgâr enerjisinden yararlanılması için uygun bir zemin oluşturmaktadır. Rüzgâr enerjisi alanındaki en önemli projelerden biri ülkenin rüzgâr atlasının Alman bir şirket tarafından (Lahmeyer International) tedariki olmuş ve SATBA sitesinden ulaşılabilmektedir (Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu; SATBA, Erişim Tarihi 19 Haziran 2018). 2018 yılında İran’ın 17 rüzgâr santralleri 258,26 MW üretim kapasitesine sahiptir (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).

Toplam rüzgar enerjisi kapasitesinin 190 MW olduğu İran’da ilk rüzgâr santrali 1994 yılında Mencil’de (Gilan) kuruldu ve 92 MW kapasiteye sahiptir. Diğer büyük rüzgâr tesisleri Binalud (Rezevi Horasan, 28 MW) ve Takistan’dır (Kazvin, 55 MW) (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

Güneş Enerjisi

2015 yılında dünyanın elektrik üretiminin %1’i güneş kaynaklarından elde edilmiştir. Güneş enerjisini kullanmada İtalya % 8,1, Almanya % 6, Japonya %3,4 ve İspanya % 2,9 oranları ile en önemli ülkelerdir (International Energy Agency, 2017).

İran’da günlük metrekare alana ortalama 5,5 KWh güneş enerjisi yansımakta ve toplam ülke alanının üçte ikisi yılda 300 gün güneş almaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2015).

Ülke toplam kapasitesi 91 MW’tır ve mevcut santraller ağırlık olarak Hamedan, İsfahan, Yezd, Fars ve Kerman ostanlarındadır. İran’da mevcut güneş enerjisi santralleri içinde kapasitesi 10 MW’ı geçen santral bulunmamaktadır. Mevcut santraller içerisinde en büyükleri Kerman’daki Mahan 1 (10 MW), Mahan 2 (10 MW) ve İsfahan’daki Jarguye (10 MW) tır (İran Enerji Bakanlığı, 2017).

Doğrudan Normal Işınlanma Haritası: Yıllık Ortalama (1999-2001)

Jeotermal Enerjisi

İran’ın tektonik levha sınırında yer alması ülkenin jeotermal enerji gücü açısından muazzam bir enerji potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Küçük volkanik faaliyetler ve birçok sıcak su kaynağının bulunması bunun göstergesidir (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).

Jeotermal enerjisinde en çok potansiyele sahip ostanlar Hürmüzgan, Batı Azerbaycan, Kerman, Doğu Azerbaycan ve Erdebil’dir. Son çalışmalara göre jeotermal enerji potansiyeline sahip birkaç bölge tespit edilmiştir: Sabalan-Meşkinşehr, Sereyn ve Puşeli, Demavend-Nandel, Maku-Siyah Çeşme, Hoy-Gotur, Sehend, Teftan-Bezman, Naybend, Bircend-Firdevs, Tekab-Heştrud, Hur-Biyabanek, İsfahan-Mahallat, Ramser, Bender Abbas-Minab, Buşehr-Kazerun ve Lar-Bastek. Bu alanlar tektonik aktivitelerin durumu, kaplıcaların sayısı, yüzeyde meydana gelen durumlar ve diğer jeolojik kanıtlara dayanılarak tanımlanmıştır (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).

Hâlihazırda Meşkinşehr (Erdebil) bölgesinde 50 MW’lık bir santral kurulması planlanmaktadır (İran Enerji Bakanlığı, 2015).

Ostanların Jeotermal Enerjisi Tahmini Alanları ve Potansiyelleri

İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018

Biokütle Enerjisi

2015 yılında dünya enerji üretiminin % 9,7’si biokütleden elde edilmiştir (International Energy Agency, 2017). Biokütle enerjisi atık, endüstriyel atık sular, orman atığı, tarım atığı ve hayvansal atıklar olmak üzere beş farklı kaynaktan elde edilmektedir. İran’da 2008 yılında yapılan bir çalışmaya göre nüfusu 250 bin üzerinde olan şehirlerde (30 şehir) sadece katı şehir atıklarından (çöp) 800 MW elektrik üretimi potansiyeli bulunduğu çalışma sonucu tarafından ileri üsürlmektedir. Bu potansiyelin 311 MW’ı atık yakma tesisi, 217 MW’ı piroliz-gazlaştırma tesisi, 159 MW’ı anaerobik sindirim tesisi ve 112 MW'ı çöp depolama alanlarına ait olduğu çalışmanın sonuçları arasındadır

İran’ın aktif biokütle tesisleri

İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018

Isı Kayıplarının Geri Dönüşümü (WHR)

İmalat esnasında meydana gelen ısı kaybından enerji elde etme (WHR) yoluyla elektrik üretilebilmektedir. İran’da hâlihazırda üç WHR tesisi bulunmaktadır: Dehkhoda (Huzistan,9,6 MW) şeker kamışı sanayisinde; Kimiyadarane Kevir (Yezd, 4 MW) ve Kimyadarane Novin (Kuzey Horasan, 1,5 MW) sülfürik asit üretiminde olan ısıyı geri dönüştürmektedir (İran Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Organizasyonu (SATBA), 2018).